انواع اوراق مشتقه

اوراق خزانه (اسلامی): گاهی دولت برای پرداخت بدهی به یک پیمانکار در قبال انجام کاری نقدینگی لازم را ندارد. به همین منظور اوراق بهاداری منتشر می‌کند تحت عنوان اسناد خزانه اسلامی با سررسید مشخص مثلا یک سال، به این صورت که مثلا تا یک سال آینده پولت پرداخت می‌ شود.

اوراق بهادار چیست | با دارایی نامشهود اما قابل انتقال بورس آشنا شوید

بازار بورس ایران دارای بخشی به نام بورس اوراق بهادار است که می‌تواند درآمد بالایی را برای سرمایه‌گذاران به همراه داشته باشد. اوراق بهادار یک نام عمومی است و این اوراق به‌طور کلی از ۳ نوع اصلی تشکیل شده‌اند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و سرمایه‌گذاران با توجه به شرایط و موقعیت خود، می‌توانند در هرکدام از آن‌ها سرمایه‌گذاری کنند. در این مقاله از سایت دکتر درخشی بررسی می‌کنیم، بورس اوراق بهادار چه نوع بازاری است؟ آیا اوراق بهادار به صورت فیزیکی وجود دارند و قابل مشاهده هستند؟ چند نوع اوراق بهادار وجود دارد؟ منظور از اوراق مشارکت و قرارداد سلف چیست؟ در این مطلب قصد داریم تمام ویژگی‌های اوراق بهادار و سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار را مورد بررسی قرار دهیم. اطلاع داشتن از این ویژگی‌ها و نیز صرف مقداری وقت برای یادگیری اصول کار کردن در بورس (اصولی که در دوره آموزش جامع بورس ایران بیان کرده‌ایم) شما را به سمت روش‌های بسیار موثرتری برای سودآوری رهنمون می سازد.

آشنایی با انواع دارایی‌های مشهود و نامشهود

به طور کلی می‌توان دارایی‌ها را به ۲ شکل مشهود و نامشهود تقسیم کرد. دارایی‌های مشهود، همانطور که از نامشان پیدا است، در دنیای فیزیکی موجود هستند و می‌توانید به راحتی به آن‌ها دسترسی پیدا کنید. از جمله این دارایی‌ها هم می‌توان به انواع وسایل نقلیه و املاک یا حتی ارز واقعی اشاره کرد.

این در حالی است که دارایی نامشهود وجود فیزیکی ندارد و تنها در دنیای مجازی می‌توان به آن دست پیدا کرد. به عنوان مثال، سرقفلی، برند، اوراق بهادار و سهام در بورس از جمله این نوع اموال هستند. در ادامه با تعریف اوراق بهادار و انواع آن، به‌عنوان یک دارایی نامشهود بیشتر آشنا می‌شویم.

با انواع اوراق بهادار آشنا شوید

اوراق بهادار نوعی ورقه یا مستندی است که تضمین کننده حقوق مالی برای دارنده می‌باشد و مالک می‌تواند هر زمان که تمایل داشت، دارایی خود را با کمک مستند انتقال دهد. در نظر داشته باشید که اوراق بهادار خود از انواع مختلفی ایجاد شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به اوراق بدهی، اوراق صاحبان سهام و اوراق مشتقه اشاره کرد که هر کدام از این اوراق خود به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر انواع اوراق بهادار در بورس و بازار سرمایه می‌پردازیم.

اوراق صاحبان سهم

اوراق صاحبان سهم یا اوراق بهادار صاحبان سهام برای زمانی است که قصد داشته باشید سرمایه یک شرکت یا نهاد را به قسمت‌های مساوی تقسیم کنید که هر قسمت، همان سهم شرکت یا نهاد نام دارد. شما به اندازه وسعتان سهام یک شرکت را خریداری می‌کنید و سپس از جمله سهامداران آن به شمار خواهید رفت.

در نظر داشته باشید که هر سهم به صورت کاملا قانونی به هر فرد تعلق می‌گیرد و حق و حقوق هر سهم هم به خریدار اعطا می‌شود. لازم به ذکر است که سهام به روش‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به با نام و بی‌نام اشاره کرد. سهام بی‌نام بر خلاف نوع دیگر خود، در وجه حامل صادر شده و منشا آورده سرمایه‌گذار نیز به دو دسته سهام‌های نقدی و غیرنقدی تقسیم می‌شود.

اوراق بدهی چیست و معرفی انواع اوراق بدهی

علاوه بر اوراق صاحبان سهام، نوع دیگری از اوراق بهادار، اوراق بدهی نام دارد که خود از چند دسته تشکیل می‌شود. یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های بنگاه‌های اقتصادی تامین منابع مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های مختلف است. در این صورت می‌توان به سراغ انواع اوراق بدهی رفت که به‌عنوان یکی از روش‌های ساده، سریع و یکی از کم‌هزینه‌ترین روش‌ها برای تامین سرمایه مورد نیاز شناخته می‌شود. به‌طور کلی می‌توان انواع اوراق بدهی در ایران را به ۲ نوع دولتی و شرکتی تقسیم کرد.

منظور از اوراق بدهی دولتی چیست؟

اوراق بدهی دولتی، اوراق بهاداری است که توسط دولت منتظر می‌شود و سررسید آن بلند مدت است. در واقع دولت برای جبران مشکل کسری بودجه یا تامین بودجه مورد نیاز برای انواع طرح‌های عمرانی خاص یا عام، این دسته از اوراق قرضه دولتی را ارائه می‌دهد. نرخ این نوع اوراق بدهی دولتی برای کل دوره ثابت است و از این رو شما با سرمایه‌گذاری در این زمینه، ریسک کمتری را متحمل می‌شوید.

منظور از اوراق بدهی شرکتی چیست؟

اوراق بدهی شرکتی توسط شرکت‌های مختلف منتشر می‌شوند. شرکت‌های بزرگ که مورد تایید سازمان بورس و اوراق بهادار هستند، این امکان را دارند که اوراق قرضه‌ای را برای پروژه‌های جدید خود منتشر کنند. برای امنیت بیشتر نیز این نوع از اوراق بدهی بورس مستقیما به بازار سرمایه متصل است. منظور از اتصال به بازار سرمایه این است که شرکت‌ها به‌جای مراجعه به بانک و ارائه اوراق بدهی شرکتی از طریق مجموعه بانکی کشور، خودشان با افزایش اعتبار در بازار سرمایه منافع مورد نیاز را جمع‌آوری می‌کنند. به همین خاطر می‌تواند برای سرمایه‌گذاران بسیار مقرون به صرفه باشد.

اوراق قرضه چیست؟

اوراق قرضه یکی از انواع اوراق بدهی در بازار سرمایه است. شما با خرید اوراق قرضه به نوعی پول خود را به ارائه‌دهنده اوراق، قرض یا وام می‌دهید. سپس در موعدی مشخص، شما پول خود را به همراه بهره که از پیش تعیین شده است، دریافت خواهید کرد.

اوراق مشارکت چیست؟

هر گاه شرکت یا نهادی دولتی یا خصوصی برای تامین هزینه‌های خود در پروژه‌های مختلف، اورا‌ق بهادار به صورت با نام یا بی‌نام را منتشر می‌کند، اوراق منتشر شده اوراق مشارکت نامیده خواهند شد. این دسته از اوراق بهادار به صورت عمومی فروخته می‌شود و افراد خریدار به میزان اوراق خریداری شده در سود پروژه سهیم خواهند شد.

اوراق قرضه اسلامی چیست؟

نوع دیگری از اورا‌ق بهادار بدهی وجود دارد که به آن اوراق قرضه اسلامی یا صکوک گفته می‌شود. به دلیل اینکه دریافت بهره در اسلام ربا و خلاف شرع است، در این نوع از اوراق بدهی سود به دو صورت ثابت یا شناور به مشتریان ارائه خواهد شد.

اوراق اجاره چیست؟

اوراق اجاره یا صکوک اجاره برای زمانی هستند که یک نهاد اقدام به خرید یک دارایی از هر نوعی (مانند ملک) می‌کند و در اختیار شرکت یا نهاد دیگری قرار می‌دهد. دریافت کننده باید در فواصل زمانی ثابت، مبلغی را به‌عنوان اجاره به نهاد ارائه دهنده و افراد صاحب صکوک اجاره‌ای پرداخت کند.

اوراق خزانه چیست؟

بسیاری از اوقات نیز این مورد پیش می‌آید که دولت برای پرداخت بدهی به یک پیمانکار در قبال کار انجام شده، بودجه لازم را ندارد و از این رو اوراق‌ بهاد‌اری را منتشر می‌کند که در آن موظف می‌شود تا پس از مدت خاصی به‌عنوان سررسید (مثلا یک سال)، تمام مبلغ پول را دریافت کند. پس از این مدت شما می‌توانید پول به همراه سود آن را دریافت کنید. این نوع اوراق، به اوراق خزانه معروف است.

اوراق مشتقه | یکی از انواع اوراق بهادار در ایران

اوراق مشتقه یکی از انواع اوراق بهادار است که به خودی خود ارزش چندانی ندارد. در واقع ارزش اوراق مشتقه در بازار ایران بر اساس دارایی یا کالای فیزیکی معامله شده تعیین می‌شود. حال دارایی می‌خواهد زعفران یا ارز باشد. به زبانی دیگر این دسته از اوراق بهادار، نوعی قرارداد هستند که در زمان معامله انعقاد می‌شوند و عملکرد آن‌ها بر اساس تغییر قیمت دارایی مشخص می‌شود.

در پاسخ به اینکه اوراق مشتقه شامل چیست باید گفت به‌طور کلی اوراق بهادار مشتقه به ۴ دسته تقسیم می‌شوند که شامل قراردادهای سلف، قراردادهای آتی، قرارداد اختیار معامله و قراردادهای معاوضه می‌باشد. در ادامه با دو نوع از برترین انواع اوراق مشتقه در ایران آشنا می‌شویم.

قراردادهای سلف

قراردادهای سلف در اورا‌ق مشتقه، قراردادهایی هستند که میان خریدار و فروشنده عقد می‌شوند و در هنگام خرید، فرد خریدار باید کل مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت کند. در ادامه فروشنده متعهد می‌شود در تاریخ تعیین شده در قرارداد، خدمت ذکر شده یا کالای مورد نیاز را ارائه دهد.

قراردادهای آتی

قراردادهای آتی نوع دیگری از انواع اورا‌ق مشتقه در ایران هستند که از جهاتی، بسیار به قراردادهای سلف شباهت دارند. تنها تفاوت بین قرارداد سلف و قرارداد آتی این است که قراردادهای آتی در بورس کالا عقد می‌شوند و از این رو تحت نظارت کامل سازمان بورس هستند.

اوراق بهادار مشتقه در چه جایی معامله می‌شوند؟

به طور کلی ۳ نوع موقعیت برای معامله اوراق بهادار مشتقه وجود دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بازار خارج از بورس اشاره کرد. در ادامه با این موقعیت‌ها آشنایی پیدا می‌کنیم:

بورس اوراق بهادار: بازاری است که در آن اوراق بها‌دار تحت نظر سازمان بورس معامله می‌شوند.

بورس کالا: بورس کالا هم همانطور که از نامش پیدا ست، بازاری ست که تحت نهادهای نظارتی مختلف و تنظیم‌کننده بازار انواع اوراق در آن معامله می‌شوند.

بازار خارج از بورس یا OTC : این بازار خارج از بورس است و برای معامله در آن، فضای متمرکز و خاصی وجود ندارد و معامله از طریق روش‌های مختلفی مانند تلفن همراه یا ایمیل انجام می‌شود.

انواع سهام اوراق بهادار چیست؟

اکنون که برای سوال بورس اوراق بهادار چیست پاسخ مناسبی پیدا کردید، برای سرمایه گذاری در اوراق بهادار لازم است کمی هم درباره انواع سهام اوراق بهادار بدانید. همانطور که گفته شد، سهام بخش‌های کوچک شده یک شرکت است و در بخش‌های مختلف اوراق بهادار مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله انواع سهام اوراق بهادار بورس می‌توان به سهام عادی و سهام ممتاز یا ترکیبی اشاره کرد که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.

سهم عادی در بازار اوراق بهادار

سهام عادی در اصل همان رایج‌ترین برگه بازار اوراق بهادار است که در بورس اوراق بهادار نیز معامله می‌شود. هر سهام دارای دو ارزش اسمی و بازاری است. ارزش اسمی سهام در ایران ۱۰۰ تومان ارزش دارد و ارزش بازاری نیز همان قیمتی است که هر سهام معامله می‌شود و بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. در نظر داشته باشید که در اوراق بهادار و بورس شما با خرید سهام عادی، سود ثابت دریافت نمی‌کنید.

سهم ممتاز یا ترکیبی در اوراق بهادار

سهام ممتاز یا ترکیبی همانطور که از نامش مشخص است، سهام ممتاز بازار سرمایه و بورس اوراق بهادار است که علاوه بر ویژگی‌های سهام عادی، امتیازات دیگری هم در اختیار فرد قرار می‌دهد. از جمله این امتیازات می‌توان به تعلق سود ثابت به سهام اشاره کرد. همچنین اگر در مجموع یک شرکت سودی تقسیم شود، ابتدا سود سهام ممتاز پرداخت می‌شود و حتی در صورت انحلال شرکت نیز سهامداران ممتاز سرمایه خود را نسبت به سهامداران عادی زودتر دریافت می‌کنند.

حق تقدم سهم چیست؟

تصور کنید که شما در حدود ۱۰۰۰ سهم از یک شرکت را با کمک اوراق بهادارا خریداری کرده‌اید. اکنون شما به اندازه ۱۰۰۰ سهم حق مالکیت در شرکت را دارید. حال شرکت قصد دارد تا افزایش سرمایه بدهد و به عنوان مثال ۵۰ درصد باید برگه سهام جدید منتشر کند.
در شرایط انواع اوراق مشتقه ذکر شده، پس از افزایش سرمایه، شما همان ۱۰۰۰ سهم را خواهید داشت؛ اما ارزش آن کمتر از قبل می‌شود و برای رساندن به ارزش گذشته، در شرکت به شما حق تقدم خرید برگه سهام جدید آن هم به یک قیمت اسمی اعطا می‌شود.

سهم جایزه در اوراق بهادار

تصور کنید شرکتی که شما سهامدار آن هستید افزایش سرمایه داشته است. در این حالت شما در گذشته ۱۰۰۰ سهم ۵۰۰ تومانی داشته‌اید و پس از افزایش سرمایه، شرکت برای شما برگه خرید سهام را صادر می‌کند. در این صورت شما سهام مورد نظر را با قیمتی بسیار پایین‌تر خریداری می‌کنید و برای اینکه از حق و حقوق شما دفاع شود، ۱۰۰۰ سهم عادی نیز به شما اعطا خواهد شد. از این رو ارزش سرمایه شما تغییری نمی‌کند اما تعداد سهم‌های شما رشد زیادی خواهد کرد.

سهام با نام و بی‌نام در بازار اوراق بهادار

انواع دیگری از سهام اوراق بهادار وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به دو نوع بی‌نام و با نام اشاره کرد. اگر در هنگام خرید سهام یک شرکت، نام مالک یا خریدار در برگه خرید سهم یا دفتر سهام شرکت ثبت شده باشد، سهام خریداری شده سهام با نام نامیده می‌شود. این در حالی است که اگر اسم فرد ثبت نشود، تنها برگه خرید سهام به او اعطا می‌شود. از این رو سهام در وجه حامل صادر می‌شود. در نظر داشته باشید که این نوع سهام اوراق بهادار مانند نوع با نام قابلیت انتقال دارد. البته که سهام با نام، ارتباط میان شرکت با شما را آسان‌تر خواهد کرد.

انواع سهام نقدی و غیرنقدی

در بورس اوراق بهادار دو نوع دیگر سهام وجود دارد که نقدی و غیر نقدی نام دارند. این نوع سهام اوراق بهادار به این صورت هستند که اگر شما در ازای خرید سهام یک شرکت مبلغی را پرداخت کنید، به آن سهام نقدی و در صورتیکه برای خرید به‌جای پول از دارایی‌های دیگر (مانند املاک یا انواع زمین) استفاده کنید، سهام خریداری شده سهام غیرنقدی نامیده خواهد شد.

برای سودآوری در اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنید

همانطور که در این مقاله سایت دکتر درخشی با یکدیگر مرور کردیم، به‌طور کلی اورا‌ق بهادار به ۳ نوع اوراق صاحبان سهم، اوراق بدهی و اوراق مشتقه تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. در این زمانه که بازار سرمایه‌گذاری بسیار داغ است، بازار بورس اوراق بهادار گزینه بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. سودآوری در این بازار بستگی به میزان تحقیقات و آگاهی شما نسبت به انواع اوراق بهادار و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه دارد که جملگی این موارد را ما در دوره های آموزشی آنلاین پرکاربرد دوره مقدماتی بورس و دوره پیشرفته بورس از صفر تا به صد به زبانی ساده و همه فهم توضیح داده‌ایم. بدین ترتیب، شما می‌توانید به‌طور موثر با فراگرفتن مباحث مقدماتی بورس ایران بذر سرمایه خود را در محل درست و با اقدامات کافی بکارید و سپس با تسلط بر مباحث پیشرفته، به وقت درست اقدام به درو کردن کنید.

امیدواریم که از خواندن این مقاله لذت برده باشید. نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید و اگر سوالی درباره بورس اوراق بهادار دارید، در قسمت نظرات پایین صفحه مطرح کنید تا کارشناسان سایت دکتر درخشی در سریع‌ترین فرصت ممکن پاسخگوی شما عزیزان باشند.

اوراق بهادار چیست؟

در دنیای سرمایه گذاری روش های مختلفی برای کسب درآمد بیشتر وجود دارد. بورس اوراق بهادار یکی از اجزا و بخش های اصلی بازار سرمایه است که نقش اصلی آن جذب و هدایت پس انداز ها و نقدینگی سرگردان و پراکنده در جامعه به سوی مسیرهای بهینه است.

امروزه بورس و بازارهای پولی مالی از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند به لحاظ سیستم های اقتصادی روز و پیشرفته هر جامه بشری نیاز به تعاملات اقتصادی بازارهای داخلی و بازارهای خارجی را داراست به همین دلیل است که کشورهای صنعتی و پیشرفته دنیا همواره به دنبال تحولات جدیدی در بازارهای پولی مالی خود هستند.

در این بخش در خصوص اوراق بهادر و انواع آن اطلاعاتی ارائه خواهد شد.

دسترسی سریع به عناوین:

تعریف اوراق بهادار

اوراق بهادار یک نوع دارایی مالی یا نامشهود است. قابلیت نقل و انتقال دارد و دارنده آن دارای حق و حقوق مشخص است.

اگر اوراق بهادار را به زبان ساده‌تر بخواهیم توصیف کنیم، برگه‌هایی که ارزش مالی دارند و شما می‌ توانید آن را خرید و فروش کنید.

در گذشته نه چندان دور، شخص با مراجعه به پس انداز یا با تجمع چند نفر به راحتی می توانستند شروع به یک کار عظیم نمایند ولی در حال حاضر به خاطر اینکه امکان این کار به راحتی فراهم نیست و برای راه اندازی یک بنگاه یا انواع اوراق مشتقه یک کارخانه صنعتی نیاز به سرمایه عظیمی است.

لذا بورس و اوراق بهادار به این منظور ارائه می شود که بتوانند پروژه ای عظیمی را راه اندازی نموده و سود آن در اختیار همگان قرار گرفته و به رونق اقتصادی کشور کمک کند.

انواع اوراق بهادار

اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه بخش تقسیم می‌ شود.

اوراق صاحبان سهام، اوراق بدهی و اوراق مشتقه که به تفصیل هر کدام به شرح ذیل می باشد:

۱- اوراق بدهی و انواع آن

اوراق بدهی یا اوراق قرضه اسناد یا اوراق بهاداری هستند که به موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد می‌ شود مبالغ مشخصی (بهره سالانه) را در زمان‌هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص (سررسید) اصل مبلغ را بازپرداخت کند.

دارنده اوراق مذکور به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و سود آن را دارد، ولی هیچ مالکیتی در شرکت ندارد.

اینکه چرا به این اوراق، اوراق بدهی گفته می‌ شود، به دلیل ویژگی‌های مختلف این اوراق است.

در درجه اول به این دلیل است که عمدتا شرکت‌هایی که مشکل منابع مالی دارند یا نقدینگی کافی برای انجام کارهایشان ندارند، به جای اینکه از بانک وام بگیرند با انتشار این اوراق به نوعی اقدام به جمع‌آوری نقدینگی سرمایه‌گذاران کرده که اصطلاحاً در علوم مالی به آن تامین مالی جمعی گفته می‌ شود.

متقاضیان اصلی انتشار اوراق بدهی معمولا دولت‌ها هستند و اوراق بدهی دولتی یکی از معتبرترین نوع اوراق بدهی در جهان است که در عین حال ریسک اعتباری کشورها را هم نمایان می‌ کند.

در واقع هرچه اوراق بدهی دولتی یک کشور ارزشمندتر باشد، به معنای این است که اقتصاد و دولت آن کشور از شرایط بهتری برخوردار است.

انواع اوراق بدهی عبارتند از:

• اوراق قرضه: همان‌طور که از اسم این اوراق مشخص است، شما با خرید این اوراق بهادار به نوعی پولتان را به منتشر کننده اوراق قرض یا وام می‌ دهید و در موعدی مشخص علاوه بر اصل پولتان، مبلغی به عنوان بهره که البته از پیش مشخص شده دریافت می‌ کنید.
• اوراق مشارکت: هرگاه شرکت یا نهاد دولتی یا خصوصی به منظور تامین مالی برای انجام پروژه‌ها و طرح های مختلف مانند طرح‌های عمرانی، اقتصادی و… اوراق بهادار با نام یا بی نامی منتشر می‌کنند تحت عنوان اوراق مشارکت، که به صورت عمومی اقدام به فروش آن می‌ کنند. افرادی که این اوراق بهادار را خریداری می‌ کنند به میزان اوراق خود در سود آن طرح یا پروژه سهیم می‌ شوند.

اوراق فرضه اسلامی (صکوک): با توجه به این که دریافت بهره در دین اسلام ربا محسوب می‌ شود، به همین منظور نوعی اوراق بهادار تحت عنوان اوراق فرضه اسلامی یا صکوک منتشر می‌ شود که بر اساس قوانین مورد تایید اسلام منعقد شده و دارای سود ثابت یا شناور است.

اوراق اجاره (صکوک اجاره): گاهی یک نهاد واسط با پول‌هایی که از فروش این نوع از اوراق بهادار (اجاره یا صکوک اجاره) اقدام به خرید یک دارایی مثلا ملک می‌کند و بعد آن را در اختیار شرکت یا نهاد درخواست کننده قرار می‌ دهد.

اوراق خزانه (اسلامی): گاهی دولت برای پرداخت بدهی به یک پیمانکار در قبال انجام کاری نقدینگی لازم را ندارد. به همین منظور اوراق بهاداری منتشر می‌کند تحت عنوان اسناد خزانه اسلامی با سررسید مشخص مثلا یک سال، به این صورت که مثلا تا یک سال آینده پولت پرداخت می‌ شود.

۲- اوراق مشتقه و انواع آن

قراردادهای مشتقه به نوعی از قراردادهای مالی اطلاق می‌‌‌‌ شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) یا مالی می‌‌‌‌ گیرند. دارایی پایه می‌‌‌‌ تواند به شکل سهام، کالا، نرخ‌های بهره، صنعت ساخت و‌ ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.

اوراق مشتقه در واقع نوعی اوراق بهادار با قیمتی هستند که ارزش آن به یک یا چند دارایی که از آن مشتق می‌ شوند، بستگی دارد.

خود مشتقه قراردادی است بین دو یا چند طرف بر اساس یک یا چند دارایی. ارزش مشتقه به‌ وسیله نوسانات دارایی مبنا تعیین می‌ شود.

رایج‌ترین دارایی‌های مبنا عبارت اند از سهام، طلا، کالاها، ارز، شاخص های بازار و…

اوراق مشتقه به طور کلی یا در بازار بورس یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌ شوند.

اوراق مشتقه خارج از بورس بخش بزرگ‌تری از مشتقه‌ها را تشکیل می‌ دهند و قانون‌گذاری نشده‌اند، درحالی‌که مشتقه‌های معامله شده در بورس استاندارد سازی شده‌اند.

اوراق مشتقه معامله شده خارج از بورس معمولاً ریسک بیشتری نسبت به مشتقه‌های استاندارد دارند.

انواع اوراق مشتقه عبارتند از:

• قرارداد سلف: قراردادی است بین خریدار و فروشنده که به هنگام عقد قرارداد، خریدار ملزم است کل مبلغ قرارداد را به فروشنده پرداخت کند.
• قرارداد آتی: در این قرارداد مقدار دارایی، قیمت دارایی و همچنین زمان تحویل بر اساس استانداردهای تعیین شده است. البته وقتی می‌ گوییم قرارداد منظور همان توافق طرفینی است که بورس کالا به نوعی امین این توافق محسوب می‌ شود و یک قرارداد کاغذی نیست.
• قرارداداختیارمعامله: این قرارداد به این صورت است که مثلا شما ۱۰۰۰ سهم از شرکتی را دارید و می خواهید آن را به فردی دیگر بفروشید. منتهی تاریخ تحویل سه ماه آینده خواهد بود.

۳- اوراق سهام

سهام متداول‌ترین ورقه بهادار محسوب می‌ شود. سهام، دارای ارزش اسمی بوده و تعداد آن برای هر شرکت، بسته به میزان سرمایه آن شرکت متغیر است. ارزش اسمی هر سهم عادی در بورس اوراق بهادار برابر با ۱۰۰ تومان یا ۱۰۰۰ ریال است.

تعداد سهام عادی هر شرکت نیز حاصل تقسیم سرمایه آن بر ارزش اسمی هر انواع اوراق مشتقه سهم است.

سهام عادی یک نوع دارایی مالی است که نشان‌دهنده مالکیت صاحب آن در یک شرکت است.

گفتنی است سهامداران صاحب سود سهام سالیانه، دارای حق رای در مجامع آن شرکت و برخوردار از منافع افزایش یا کاهش قیمت سهام هستند.

برخلاف دارندگان اوراق بدهی که عموماً فقط سود و ارزش اسمی دریافت می‌ کنند، دارندگان سهام قادر هستند تا از سود سهام خود منفعت کسب کنند. انواع سهام عبارتند از:

سهام عادی: رایج‌ترین برگه اوراق بهادار، سهام عادی است که در بورس اوراق بهادار معامله می‌ شود. سهام دارای دو ارزش اسمی و بازاری است. ارزش اسمی در ایران ۱۰۰ تومان است اما ارزش بازاری همان قیمتی است که سهام معامله می‌شود و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌ شود. شما بابت خرید سهام عادی سود ثابت نخواهید داشت.

• سهام ممتاز(ترکیبی): سهام ممتاز، اوراق بهاداری است که علاوه بر ویژگی‌های سهام عادی یکسری مزایای مازاد دارد. این امتیازها باید با تایید سایر سهامداران در مجمع شرکت تصویب شود.
• سهام جایزه: گاهی اوقات شرکتی از یکی از راه‌های افزایش سرمایه (محل سود انباشته و یا تجدید ارزیابی دارایی) اقدام به افزایش سرمایه می‌ کند.
• سهام با نام و بی نام: اگر هنگام خرید سهام شرکتی، نام مالک آن یا در اصل خریدار آن در ورقه سهم یا در دفتر سهام شرکت، ثبت شده باشد به آن نوع سهام با نام می‌ گویند. اما اگر اسم فرد ثبت نشود، تنها برگه سهام را به خریدار می‌ دهند. سهام بی نام در وجه حامل صادر می‌ شود که البته قابلیت انتقال دارد. با نام بودن سهام امکان ارتباط میان شرکت و صاحبان سهام را آسان‌تر می‌ کند.
• سهام نقدی و غیر نقدی: اگر شما در ازای خرید سهام شرکتی پول نقد پرداخت کنید سهام نقدی و در صورتی که برای خرید به جای پول نقد از دارایی دیگری مثل زمین، ملک و … استفاده کنید، سهام غیر نقدی می‌ گویند.

نتیجه گیری

اگر اوراق بهادار، برگه‌هایی هستند که ارزش مالی دارند و قابلیت خرید و فروش دارند.

انواع اوراق بهادار عبارتند از:

در واقع وقتی می گوییم اوراق بهادار یک دارایی نامشهود و نامحسوس است، یعنی هر فردی دو نوع دارایی دارد یکی دارایی‌های مشهود و دیگری نامشهود.

دارایی مشهود همان طور که از نام آن پیداست به صورت فیزیکی ملموس و قابل رویت است مثل وسایل نقلیه، مسکن و… اما در مقابل دارایی که به صورت فیزیکی ملموس نیست را دارایی‌های نا مشهود یا مالی می‌ گویند.

انواع اوراق مشتقه

انواع اوراق بهادار تحت مدیریت در سبد های اختصاصی

پیرو ابلاغیه شماره 12020038 سازمان بورس اوراق بهادار ، شرکت سبدگردان داریک پارس انواع اوراق بهادار یا دارایی‌های سرمایه‌ای که سبدگردان در صورت صرفه و صلاح مشتریان و تطابق با اهداف، اصول و محدودیت‌های مربوط به هر مشتری، در سبدهای اختصاصی مشروط به اینکه در قرارداد سبدگردانی یا پیوست‌های آن موارد مذکور به تفکیک قید شده باشد، تحت مدیریت قرار خواهد داد که به شرح ذیل می‏باشد:
1 - اوراق بهادار قابل معامله در بورس اوراق بهادار تهران به استثنای اوراق مشتقه، به شرط ذکر بازارهای مورد نظر؛
2 - اوراق بهادار قابل معامله در فرابورس ایران به استثنای اوراق مشتقه، به شرط ذکر بازارهای مورد نظر؛
3 - واحد‌های سرمایه‌گذاری انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از بورس؛
4 - قراردادهای آتی قابل معامله در بورس اوراق بهادار تهران؛
5 - قراردادهای آتی قابل معامله در فرابورس ایران؛
6 - اختیار معامله قابل معامله در بورس اوراق بهادار تهران؛
7 - اختیار معامله قابل معامله در فرابورس ایران؛
8 - اوراق بهادار ناشران ایرانی (اعم از دولتی و غیردولتی) که در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران پذیرفته نشده‌اند؛
9 - انواع حساب‌های سپردة سرمایه‌گذاری در بانک‌های ایرانی به شرط ذکر ارزی یا ریالی بودن آن؛
10 - حساب‌های سپردة سرمایه‌گذاری در بانک‌های ایرانی مبتنی بر قیمت کالا (نظیر حساب سپردة سرمایه‌گذاری مبتنی بر قیمت طلا)؛

اوراق مشتقه چیست؟

ریسک، یکی از عناصر جدایی ناپذیر بازارهای مالی است که سرمایه‌گذاران و فعالان این بازارها همواره در تلاشند تا به روش‌های مختلف، درصدد کاهش آن برآیند. بعضی از کالاها مانند محصولات کشاورزی، محصولات خام مانند نفت و فلزات اساسی، دارای نوسانات قیمتی زیادی هستند به همین دلیل فعالان اقتصادی جهت کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، ابزارهای متنوعی را ایجاد کردند که یکی از این ابزارها، ابزارهای مالی مشتقه می‌باشد. این ابزارها علاوه بر کاهش ریسک بازار، حجم معاملات و نقدینگی نیز افزایش می‌دهند.

اوراق مشتقه، اوراق بهاداری است که ارزش آن وابسته به ارزش یک یا چند دارایی پایه است که از آنها مشتق می‌شود که این دارایی‌ها بصورت فیزیکی یا دارایی مالی هستند.

قراردادهای مشتقه توافقی است که بر اساس یک دارایی پایه، بین دو طرف منعقد شده و ارزش آن متناسب با قیمت دارایی پایه تغییر می‌کند.

دارایی‌های پایه متداول عبارتند از سهام، انواع کالا، ارز، اوراق قرضه، شاخص بازار و نرخ بهره.

اوراق مشتقه یا در بورس یا بازارهای خارج از بورس مورد معامله قرار می‌گیرد. اوراق مشتقه در بورس دارای یک سری استاندارها بوده در حالیکه اوراق مشتقه خارج از بورس قانون گذاری شده نیست و دارای ریسک بیشتری نسبت به اوراق مشتقه بورس می‌باشد.

فعالان بازار با اهداف مختلفی از ابزار مشتقه استفاده می‌کنند که در زیر یه شرح آن می پردازیم:

پوشش دهندگان ریسک( Hedgers ):

کسانی هستند که هدف آنها از به کارگیری ابزارهای مشتقه، کاهش ریسک ناشی از نوسانات قیمت دارایی است.

آربیتراژگران( Arbitrageur ):

کسانی هستند که هدف آنها از به کارگیری ابزارهای مشتقه، کسب منفعت از اختلاف قیمت یک دارایی(یا اوراق مشتقه) در بازارهای مختلف می‌باشد که این اختلاف معمولا ناشی از عدم تعادل قیمتی بازارهای مختلف است.

سفته بازان( Speculators ):

کسانی هستند که هدف آنها کسب سود بیشتر از طریق قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف و ریسک پذیری بالا، می‌باشد.

انواع ابزار مشتقه:

1. قرارداد آتی( Futures contract ):

یکی از رایج‌ترین مشتقه‌هاست. قراردادی بین دو طرف است که طبق آن یک دارایی با قیمت از پیش تعیین شده در زمانی مشخصی در آینده معامله خواهد شد.قراردادهای آتی بازار بورس استاندارد شده هستند و مشخصات کالا، تاریخ و قیمت قرارداد نیز توسط این سازمان تعیین می‌گردد.

در قراردادهای آتی وجه نقد تا پایان تاریخ قرارداد رد و بدل نمی‌شود و به دلیل وجود ریسک نکول، تنها جهت تضمین، مبلغی بصورت ودیعه، توسط مشتری به اتاق پایاپای سپرده می‌شود تا در صورت محقق نشدن سود مد نظر یا زیان، از مبلغ ضمانت برداشت و به حساب طرف مقابل واریز گردد.

به عنوان مثال فرض کنید یک قرارداد آتی استاندارد شده توسط سازمان بورس با مبلغ 1000000 تومان و تاریخ قرارداد دو ماه آینده، قابل معامله باشد که وجه تضمین 10 درصد و حداقل ودیعه 5 درصد مبلغ قرارداد، تعیین شده باشد. در این صورت هر دو طرفین قرارداد باید مبلغ 100000 تومان به اتاق پایاپای بسپارند. پس از عقد قرارداد، اتاق پایاپای به صورت روزانه، مانده موجودی حساب طرفین را محاسبه می‌کند. مثلا اگر قیمت کالا در روز بعد از قرارداد 900000 تومان شود، بایستی 100000 تومان از وجه ضمانت خریدار برداشت و به حساب فروشنده واریز گردد و بالعکس. دلیل این امر این است که در صورت کاهش قیمت کالا، خریدار نمی‌تواند بیشتر از مبلغ مورد نظر کالای خود را بفروش برساند.

2.پیمان آتی( Forward contract ):

نوعی مشتقه است که مشابه قرارداد آتی بوده با این تفاوت که قرارداد آتی در بازار بورس معامله می‌شود و استاندارد شده است اما پیمان آتی در بازارهای خارج از بورس ( OTC ) معامله می‌شود و با استانداردهای بورس خاصی مطابقت ندارد.

3. قرارداد اختیار معامله( Option ):

قراردادی است که به خریدار آن(در ازای پرداخت مبلغی)، اختیار خرید یا فروش یک دارایی مشخص با قیمت تعیین شده و در زمان مشخص داده می‌شود؛ در حالیکه فروشنده(در ازای دریافت مبلغی از خریدار) باید تا قبل از تاریخ سررسید قرارداد، هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشت، دارایی تعیین شده را با قیمت معین معامله کند.این قراردادها به دو نوع اختیار خرید (call option) و اختیار فروش (put option) تقسیم می‌شوند.

اختیار خرید( call option ):

قراردادی است که طبق آن، خریدار در ازای پرداخت مبلغی، حق خرید دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخص یا قبل از آن برای خود می‌خرد.

اختیار فروش( put option ):

قراردادی است که طبق آن، خریدار در ازای پرداخت مبلغی حق فروش دارایی پایه را با قیمت مشخص و در زمان مشخص یا قیل از آن برای خود می‌خرد.

قراردادهای اختیار خرید( call option ) و اختیار فروش( put option ) به دو نوع آمریکایی و اروپایی تقسیم می‌شود که طبق نوع آمریکایی، در هر زمانی تا قبل از انقضای قرارداد و تاریخ انقضای قرارداد، امکان معامله وجود دارد اما در نوع اروپایی تنها در تاریخ انقضای قرارداد امکان اجرای قرارداد وجود دارد.

مثال: ابتدا یک مثال از قرارداد اختیار خرید آمریکایی را عنوان می‌کنیم:

فرض کنید شخصی با پرداخت 10 هزار تومن، حق خرید یک کالا را به مدت دو ماه و با نرخ 200 هزار تومن، از فروشنده خریده باشد. در طول این دو ماه، امکان رخ دادن اتفاقات مختلفی وجود دارد:

فرض کنید قیمت کالا در بازار به مبلغ 180 هزار تومن برسد در این صورت شخص با خرید کالا از فروشنده، مبلغ 20 هزار تومن ضرر کرده و با در نظر گرفتن پرداخت اولیه 10 هزار تومن، ضرر نهایی او 30 هزار تومن می‌باشد. اگر قیمت کالا در بازار به 215 هزار تومن برسد، شخص با خرید کالا از فروشنده 15 هزار تومن سود کرده اما به دلیل پرداخت مبلغ اولیه 10 هزار تومن، سود نهایی او 5 هزار تومن خواهد بود.

اگر قیمت کالا در بازار به 240 هزار تومن برسد، شخص با خرید از فروشنده و با در نظر گرفتن مبلغ پرداختی 10 هزار تومن در زمان شروع قرارداد؛ مجموعا مبلغ 30 هزار تومن سود کرده است.

همانطور که عنوان شد؛ شخص با خریدن حق خرید از فروشنده این اختیار را خواهد داشت که در هر زمانی که خرید کالای مورد نظر برای او سود آور باشد، از فروشنده خریداری شود.

مثال: اکنون یک مثال از قرارداد اختیار فروش اروپایی را بیان می‌کنیم:

فرض کنیم یک تولید ‎ کننده در ازای پرداخت مبلغ 10 هزار تومن به خریدار، حق فروش کالا را با نرخ 50 هزار تومن و در تاریخ سررسید سه ماه آینده خریده باشد.

اگر قیمت کالا در بازار کمتر از 50 هزار تومن باشد، تولید کننده این حق را خواهد داشت که کالای خود را به قیمت بازار و به شخص دیگری بفروشد و تنها به اندازه مبلغ پرداختی اولیه 10 هزار تومن ضرر کند.

اگر قیمت کالا در بازار به 40 هزار تومن برسد با توجه به مبلغ پرداختی اولیه ، تولید ‎ کننده سودی نکرده و تنها زیان خود را کاهش داده است.

اگر قیمت کالا به کمتر از 40 هزار تومن برسد در این صورت تولید‌کننده، سود خواهد کرد.

4. قرارداد معاوضه یا سوآپ:

در زمان های دور، افراد برای تامین نیازهای خود، کالاهای مختلف را با یکدیگر عوض می‌کردند. در اصطلاح حقوقی به این کار، معاوضه یا مبادله کالا به کالا گفته می‌شود. در بازارهای مالی نیز نوعی قرارداد تحت عنوان قرارداد معاوضه یا سوآپ وجود داشته که از اوایل دهه 1980 میلادی به بازارهای مالی معرفی گشت و نسبت به سایر ابزارهای مالی نیز سابقه کمتری دارد.

قرارداد سوآپ قراردادی است که طبق آن، طرفین قرارداد متعهد می‌شوند که کالاهای خود یا منافع حاصل از آن را باهم تعویض کنند و در پایان سر رسید قرارداد نیز، دارایی‌ها و یا منافع حاصل از آن به صاحب اصلی بازگردد.

بازار مشتقه بورس کالا

اگر بخواهیم بورس کالا و انواع مختلف بازارهای بورس کالا یعنی بازار مشتقه بورس کالا را در یک نگاه توضیح دهیم، شکل زیر گویای این مطلب خواهد بود.

همان‌طور که در شکل بالا مشخص شده است بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار مشتقه و بازار مالی از اجزای مهم بورس کالا هستند. در ادامه بازار مشتقه بورس کالا مورد بررسی قرار خواهد گرفت:

بازار مشتقه را نوع جدیدی از بازار بورس کالا می‌توان تعریف کرد که با توجه به نیاز بعضی بازارها و ماهیت کالاها دست به تعریف ابزار جدیدی برای معامله این کالاها زده است. این بازار از ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و انواع اوراق مشتقه قراردادهای اختیار معامله برای تعریف جدیدی از معاملات بورس کالا با هدف شکل‌گیری بازار برای طیف جدیدی از سرمایه‌گذاران شکل گرفته است. در این بازار یک دارایی پایه که قراردادها بر روی آن منتشر می‌شوند، تعریف می‌شود. این دارایی پایه می‌تواند محصولات کشاورزی، انواع فلزات و انواع فراورده‌های نفتی باشد. در ایران نخستین بازار قراردادهای آتی بر روی سکه و محصولات کشاورزی مانند زعفران شکل گرفت. رفته ‌رفته در این نوع معاملات محصولات دیگری نظیر پسته و زیرِه نیز افزوده شد. مخاطبان این بازار طیف بزرگ‌تری از سرمایه‌گذاران خرد هستند که تمایل به سرمایه­‌گذاری در این ابزار جدید را دارند.

مزایای قراردادهای مشتقه

• پوشش ریسک
• امکان خرید و یا فروش استقراضی دارایی
• تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای بورس

انواع اوراق مشتقه بورس کالا:

• قرارداد آتی (Futures Contracts):

قراردادی است که در آن دوطرف تعهد می‌کنند که در یک تاریخ مشخص (تعیین شده طبق ضوابط رسمی بورس) و با یک قیمت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) یک کالا با کیفیت مشخص (تعیین شده طبق ضوابط بازار رسمی بورس) را مبادله کنند در این قرارداد دو طرف متعهد هستند که طبق ضوابط قرارداد عمل کنند خریدار معمولاً نگران است که قیمت کالا در آینده بالا رود و فروشنده نگران است که قیمت کالا ثابت مانده یا پایین بیاید این قراردادها در بازارهای رسمی یا بورس انجام می‌گیرند و به نوعی نوسان‌های شدید قیمت کالا در آینده را کاهش می‌دهند. در این نوع قرارداد، پول، کالای مورد معامله تا زمان تحویل پرداخت نمی‌شود ولی هر دوطرف معامله برای حسن انجام معامله هنگام عقد قرارداد، ودیعه‌ای به اتاق پایاپای به‌عنوان وجه تضمین حسن انجام قرارداد می‌سپارند. لازم به ذکر است که در بورس کالای ایران در حال حاضر قراردادهای آتی تنها روی سکه طلا، زیره سبز ، پسته و زعفران معامله می‌­شوند. در بورس اوراق بهادار نیز قراردادهای آتی در خصوص برخی از سهم ها و شاخص سهام نیز وجود دارد. مشتری متقاضی انجام معامله آتی از طریق کارگزار خود و با پرداخت درصد بسیار کمی از وجه کالا وارد معامله شده و با اتخاذ موقعیت‌های خرید یا فروش اقدام به دادوستد کالا از زمان اولین روز معاملاتی تا زمان سررسید قرارداد می‌نماید. فرآیند انجام معاملات آتی در بورس کالا مختصرا به شرح زیر است:

1. مراجعه مشتری به یکی از کارگزاران معاملات آتی شرکت بورس کالا و ثبت‌نام و گرفتن کد مشتری.
2. افتتاح حساب مشترک با بورس کالا در بانک معرفی‌شده از سوی بورس.
3. درخواست خرید یا فروش یکی از قراردادها و اتخاذ یکی از موقعیت‌های خرید یا فروش در بازار معاملات آتی.
4. انجام معاملات روزانه بر روی موقعیت معاملاتی اتخاذ شده به نحوی که مشتری می‌تواند تا زمان سررسید قرارداد، به دفعات کالا را خرید و فروش کرده و با توجه به نرخ‌های روز از سود مورد نظر بهره‌مند گردد.

• قرارداد اختیار معامله (Options):

اختیار معامله یک ابزار مشتقه در مباحث مالی است. اختیار معامله یک قرارداد قانونی است که توسط یک فروشنده به یک خریدار در ازای مبلغ معینی فروخته می‌شود. خریدار این قرارداد آنگاه این اختیار را به دست می‌آورد که یک دارایی‌ (اعم از سهام یا کالا) را تا مدت مشخصی به مبلغ تعیین شده‌ای بخرد یا بفروشد. قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم می‌شود. در هر کدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله می‌شوند.

این نوع اختیار معامله به خریدار این اجازه را می‌دهد که مقدار مشخص از یک دارایی را در آینده، در زمانی مشخص و به‌ قیمتی معین خریداری کند. به‌عنوان ‌مثال فرض کنید قرارداد اختیار معامله‌ی خرید با دارایی پایه انواع اوراق مشتقه سکه در شرکت بورس کالای ایران قابل معامله است. قیمت هر سکه در بازار نقدی در دی ‌ماه ســال ۹۵ برابر۹۵۰هزار تومان است. چنانچه فردی اختیار خرید مذکور را با قیمت اعمال ۹۵۰ هـزار تومان برای سررسید اسفند ۹۵ به قیمت ۵۰ هزار تومان (قیمت اختیار معامله) خریداری کند، پایان اسفند سال۹۵، این فرد حق دارد هر سکه را با قیمت ۹۵۰ هزار تومان از فروشنده اختیار معامله خریداری کند. حال چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به یک میلیون و ۶۰ هزار تومان رسیده باشــد، خریدار اختیار معامله به ازای هر ســکه، ۱۱۰هزار تومان سود می‌کند (البته با در نظر گرفتن هزینه خرید اختیار و کسر ۵۰ هزار تومان، در کل معادل۶۰ هزار تومان ســود می‌کند) و چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررسید به ۹۰۰ هزار تومان رسیده باشد، خریدار اختیار معامله از حق خرید خود استفاده نمی‌کند و اختیار معامله را اعمال نمی‌کند (چراکه می‌تواند در بازار، ســکه را به قیمت کمتر بخرد) و در نتیجه فقط زیانی معادل ۵۰ هزار تومان (هزینه خرید اختیار که در ابتدای انعقاد قرارداد پرداخته بود) را متحمل می‌شود.

ایــن نوع اختیار معامله به خریدار خود این اجــازه را می‌دهد که مقدار مشخص از یک دارایی را در آینده در زمانی مشخص و با قیمتی معین به فروشنده اختیار معامله بفروشد. به‌عنوان‌ مثال فرض کنید قرارداد اختیار معامله‌ فروش با دارایی پایه سکه در شرکت بورس کالای ایران قابل معامله است. قیمت هر سکه در بازار نقدی در دی ‌ماه ســال ۹۵ برابر ۹۵۰ هزار تومان است. چنانچه فردی اختیار فروش مذکور را با قیمت اعمال ۹۵۰ هزار تومان برای سررسید اسفند سال ۹۵، به قیمت ۳۰ هزار تومان (قیمـت اختیار معامله) خریداری کند، پایان اسفند ۹۵ این فرد حق دارد هر سکه را با قیمت ۹۵۰ هزار تومان به فروشنده اختیار معامله بفروشد. حال چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررســید به ۸۵۰ هزار تومان رسیده باشد، خریدار اختیار معامله فروش روی هر قرارداد ۱۰۰ هزار تومان ســود می‌کند (که البته با در نظر گرفتن هزینه خرید اختیار به مبلغ ۳۰ هزار تومان، در کل معادل ۷۰ هزار تومان سود می‌کند) و چنانچه قیمت نقدی سکه تا زمان سررســید به یک میلیون تومان رسیده باشــد، بدیهی است خریدار اختیار معامله از حق فروش خود استفاده نمی‌کند و اختیار معامله را اعمال نمی‌کند (چراکه می‌تواند در بازار سـکه را به قیمت بیشتری بفروشد) و در نتیجه در این حالت تنها زیانی که وی متحمل می‌شود، مبلغ ۳۰هزارتومانی است که بابت خرید اختیار در ابتدای انعقاد قرارداد پرداخته بود. همچنین در خصوص قراردادهای اختیار معامله توجه به نکات زیر حائز اهمیت است.

محاسبه قیمت پایانی

اگر قرارداد اختیار معامله‌ای در یک روز معاملاتی معامله شــود، قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله، میانگین وزنی قیمت معاملات انجام‌ شده طی آن روز معاملاتی اســت، ولی اگر در آن روز معاملاتی، قراردادی معامله نشود، قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله در روز کاری قبل به‌عنوان قیمت پایانی در نظر گرفته خواهد شد که در صورت عدم انجام معامله به‌صورت متوالی در آن نماد، این روند (استفاده از قیمت پایانی روز قبل) حداکثر تا دو روز کاری ادامه خواهد داشت، پس‌ازآن، بورس قیمت پایانی قرارداد اختیار معامله را براساس قیمت پایانی قراردادهای زیرگروه هم ماه آن نماد یا به‌صورت تئوریک محاسبه می‌کند.

تسویه معاملات

معاملات قراردادهای اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران در تاریخ سررسید هر قرارداد تسویه می‌شوند. بدین معنی که در پایان یک روز معاملاتی، ارزش قراردادهای اختیار معامله‌ شده (معادل حاصل‌ضرب قیمت اختیار در حجم قرارداد) از حساب خریدار اختیار کسر و به‌حساب فروشنده اختیار واریز می‌شود. کارمزدهای معاملاتی نیز از حساب خریدار و فروشنده کسر و به حساب بورس، سازمان و کارگزار مربوطه واریز خواهد شد.

تحویل

با توجه به اینکه سبک اعمال قراردادهای اختیار معامله در شرکت بورس کالای ایران اروپایی است، در سررسید، خریدار می‌تواند درخواست اعمال خود را به بورس ارائه دهد. ارائه درخواست اعمال به معنی آغاز انجام فرآیند تخصیص است. پس از پایان معاملات و پس از پایان مهلت ارائه درخواست اعمال، بورس کلیه فروشندگانی را که طرف مقابل ایشان، درخواســت اعمال خود را به بورس ارائه کرده باشد، مشخص می‌کند. فروشندگان متعهد به تحویل دارایی پایه به‌اندازه حجم قرارداد خود هستند. دو حالت در اینجا متصور است:

1. کلیه فروشندگان تعهدات خود را ایفا نموده و رسید انبار یا دارایی پایه را تحویل داده‌اند؛ در این صورت قرارداد خریدارانی که ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده باشند، ملغی خواهد شد.
2. بخشی از فروشندگان نکول کرده و تعهدات خود را ایفا کرده‌اند؛ در این صورت سه حالت متصور است:

• تعداد نکول فروشندگان برابر تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند و در نتیجه ارزش قرارداد بــه همراه کارمزدهای مربوطه را واریز نکرده‌اند. در این صورت خریدارانی که تسویه نقدی شده‌اند، مقابل فروشندگانی که نکول کرده‌اند قرار می‌گیرند. در این شرایط، فروشنده، درصدی از ارزش قرارداد را به همراه مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه به خریدار پرداخت می‌کند.
• تعداد نکول فروشندگان بیشتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. فرض کنید ۱۰ قرارداد در یکی از نمادها منجر به اعمال‌شده اســت. هر نفر یک قرارداد دارد. (۱۰ خریدار و ۱۰فروشنده) فرض کنید از ۱۰ قرارداد، چهار نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و یک نفر از خریداران تمایل به تسویه نقدی داشته باشند. در این حالت ۶ فروشنده و ۶ خریدار وارد فرآیند تحویل می‌شوند و خریداران، کالا را از فروشندگان تحویل می‌گیرند. قرارداد چهار فروشنده تسویه نقدی می‌شود و فروشندگان موظف به پرداخت درصدی از ارزش قرارداد به همراه مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت نقد دارایی پایه خواهند بود.
• تعداد نکول فروشندگان کمتر از تعداد خریدارانی باشد که تمایل به تسویه نقدی دارند. مثال مورد قبل را با این فرض شرح می‌دهیم که از ۱۰ قرارداد، دو نفر از فروشندگان نکول کرده باشند و ۶ نفر از خریداران نیز تمایل به تسویه نقدی داشته باشند و وجوه لازم را واریز نکنند، دو نفر از آن ۶ خریدار در مقابل دو فروشنده‌ای که قرارداد خود را نکول کرده‌اند قرار خواهند گرفت و تسویه نقدی خواهند شد؛ اما اتاق پایاپای به چهار نفر باقی‌مانده از خریداران مهلت مجدد خواهد داد، تــا ارزش قرارداد به همراه کارمزدهای مربوطه را واریز کنند. فرض کنید یک نفر وجوه را واریز کند. در این حالت ‍پنج خریدار و پ‍نج فروشنده وارد فرآیند تحویل می‌شوند و خریداران، کالا را از فروشنده تحویل می‌گیرند. قرارداد سه خریدار نیز ملغی می‌شود و فروشنده مقابل آن‌ها متعهد دیگری نخواهد داشت.

نکاتی کلی در خصوص معاملات بازار مشتقه بورس کالا

افراد حقیقی (با حداقل ۱۸ سال سن) و حقوقی برای شروع فعالیت در معاملات بازار مشتقه، می‌بایست به یکی از شرکت‌های کارگزاری که مجوز معاملاتی قراردادهای مشتقه را در شرکت بورس کالای ایران داشـته باشند، مراجعه و درخواست کد کنند. شایان ذکر اســت مشتریان فقط با یک کارگزاری مجاز به انجام این معاملات هستند و در صورت تمایل به تغییر کارگزاری خود، باید فرم درخواست انتقال کد معاملاتی را تکمیل و آن را به کارگزار مورد نظر خود ارائه کنند.

مشتریان برای فعالیت در معاملات قراردادهای بازار مشتقه بورس کالا می‌بایست یک حساب در اختیار بورس نزد یکی از بانک‌های عامل (سامان، ملت و رفاه) افتتاح و آن را به شرکت کارگزاری معرفی کنند.

قبل از ثبت سفارش‌ها مشتری در فرم‌های ثبت سفارش، کارگزاران می‌بایست از واریز وجه تضمین لازم توســط مشتریان، متناسب با موقعیت‌های ایشان اطمینان حاصل کنند. کارگزاران موظف‌اند کلیه سفارش‌های هر مشتری را در فرم‌های ثبت سفارش که توسط بورس ابلاغ می‌شود، ثبت کنند. سفارش‌ها می‌توانند به‌صورت کتبی، تلفنی، از طریق اینترنت یا سایر روش‌های تعیین ‌شده توسط بورس انجام شوند.

کارمزدهای بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

کارمزد معاملات قراردادهای اختیار معامله

کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای اختیار معامله

کارمزد معاملات قراردادهای آتی

کارمزد تسویه و تحویل معاملات قراردادهای آتی

شرایط پذیرش دارایی پایه در بازار قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران

دارایی پایه از بین محصولات پذیرفته‌شده در بورس کالای ایران و یا کالاهای دارای بازار نقدی قوی به تشخیص هیئت پذیرش، انتخاب می‌گردد. قرارداد آتی قابل معامله در بورس بر اساس قرارداد آتی پذیرش شده تعیین می‌شود. مشخصات قرارداد آتی به پیشنهاد بورس به تصویب هیئت پذیرش خواهد رسید. لازم به ذکر است، مشخصات قرارداد آتی باید شامل موارد ذیل باشد:

علی صابریان

از سال 1390 که مجموعه خانه سرمایه شروع به کار کرد با برگزاری ۳۱ دوره جامع آموزشی بلند مدت، بیش از ۶۰۰۰ تحلیلگر را وارد بازار سرمایه کرده‌ایم. تمام تلاش من و همکارانم ایجاد مرجعی برای آموزش واقعی و صحیح موفقیت مالی و سرمایه گذاری بوده است مرجعی که کمک می کند زندگی بهتری برای خود و اطرافیانمان بسازیم.