انواع ابزارهای مالی

اوراق مشتقه چیست و آشنایی با انواع آن

موضوع ریسک در فرآیند بازارهای مالی به عنوان یک عامل مهم و یک دغدغه برای سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای اقتصادی به شمار می‌رود. در این راستا در بازارهای مختلف بنا به ماهیت آن بازار، ابزارها و روش‌های متعددی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در پروسه‌های مالی وجود دارد و سرمایه‌گذاران با استفاده از ابزار مشتقه تا حدودی این عامل را مدیریت می‌کنند.

یکی از همین ابزارها در این زمینه ابزار مالی مشتقه است. این ابزارها توانایی کنترل میزان ریسک موجود در بازار و رشد معاملات و خرید و فروش‌ها را در بازارهای سرمایه‌گذاری دارند. در این مقاله قصد داریم به موضوع اوراق مشتقه بپردازیم. با ما همراه باشید.

انواع ابزار مشتقه و مفهوم آن

اوراق مشتقه در اصل به اوراق بهادار قیمتی گفته می‌شود که بر مبنای دارایی پایه خود تقسیم‌بندی و شناخته می‌شوند. حال این دارایی‌ها در انواع مختلف جای می‌گیرند و به اصطلاح هم می‌توانند از نوع فیزیکی و کالا و هم از نوع اوراق بهاداری چون سهام شرکت‌های بورسی باشند. به زبان ساده اوراق مشتقه یک نوع قرارداد دو طرفه بین معامله‌گران است که در اصل بر روی یک دارایی پایه منعقد می‌شود.

همان‌طور که در بخش ابتدایی اشاره کردیم ابزارهای متنوعی برای کنترل و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری وجود دارد که اوراق مشتقه هم یکی از این ابزارهای معروف در بازار سرمایه است. برخی از افراد و تحلیل‌گران که در بازار به پیش‌بینی روند معاملات و قیمت محصولات خاص می‌پردازند و نوسانات بازار را پیش‌بینی می‌کنند با استفاده از ابزار مشتقه می‌توانند میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاری خود را تا حد معقولی کنترل کنند.

یکی دیگر از اهداف اوراق مشتقه در بازار، متنوع‌سازی دارایی‌های سرمایه‌گذاران است. زمانی که سرمایه‌گذاران از ابزار مشتقه به منظور کاهش ریسک پروسه سرمایه‌گذاری خود استفاده می‌کنند به نوعی این اوراق را در دارایی‌های خود ترکیب می‌کنند که در نهایت این عمل منجر به کاهش ریسک پرتفوی یا همان سبد سهام آن‌ها خواهد شد.

بررسی تاریخچه اوراق مشتقه

در ایام دور این قرارداد حالت فیزیکی نداشت و به نوعی مانند یک عهد و پیمان بین خریدار و فروشنده بود که با وجود این عهد، خریدار و فروشنده با خیال راحت درگیر معاملات خود می‌شدند. این پروسه در تمام نقاط جهان وجود داشت و به نوعی به عنوان یک توافق میان طرفین عمل ‌می‌کرد تا یک محصولی در آینده از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود.

اولین بازاری که به صورت رسمی از این رویکرد استفاده قانونی کرد بازار حق تقدم شیکاگو در سال 1973 بود. در این بازار این ابزارها به منظور کنترل ریسک و اطمینان خاطر طرفین معامله به کارگرفته می‌شد که رفته رفته در تمامی بازارهای مالی از این ابزار استفاده شد.

اوراق مشتقه در ایران برای اولین بار در سال 1387 همزمان با شروع بورس کالا، مورد استفاده قرار گرفت و معاملات مرسوم در این بازار با استفاده از ابزار مشتقه انجام ‌شد تا ریسک موجود در این فرآیند تا حدودی مدیریت شود. با گذشت سالیان ابزارهای تکمیلی دیگری در این بازار وارد شدند و در کنار اوراق مشتقه استفاده شدند.

چند نوع اوراق مشتقه وجود دارد؟

ابزارهای مشتقه از انواع مختلفی در بازارهای مالی تشکیل شده است که بنا به نوع دارایی از نوع خاص ابزار مشتقه استفاده می‌شود. به صورت کلی باید گفت که ما چهار نوع ابزار مالی مشتقه داریم که در این بخش به صورت دقیق به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

قراردادهای آتی

این قراردادها یکی از انواع قراردادهای معروف در تمامی بازارهای مالی دنیاست. ماهیت این قراردادها به این شکل است که شخص فروشنده بر اساس یک سری ضوابط مشخص، متعهد می‌شود که در یک زمان و تاریخ مشخص کالا یا محصولی را با قیمت تعیین‌شده و مشخص به شخص خریدار تحویل دهد. به زبان ساده قراردادهای آتی به عنوان یک تعهد و توافق مابین طرفین معامله در بازار آتی است که در آینده محصولی از جانب فروشنده به خریدار تحویل داده شود. در حال حاضر از قراردادهای آتی در بازار کالای ایران استفاده می‌شود قراردادهای نظیر: اتی زعفران، پسته و زیره سبز.

قراردادهای اختیار معامله

یکی دیگر از اوراق مشتقه، قراردادهای اختیار معامله است. قرارداد اختیار معامله به قراردادی گفته می‌شود که با استفاده از آن، یک طرف اختیار خرید یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریده و آن طرف این اختیار را انواع ابزارهای مالی به او می‌فروشد. در اصل این قرارداد به دو نوع قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم‌ می‌شود.

اختیار خرید، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا دارایی مشخصی با کیفیت مشخص را با قیمت تعیین‌شده در زمان مشخص در صورت تمایل از فروشنده اختیار، خریداری کند. فروشنده اختیار خرید نیز تا زمانی که خریدار اختیار حق خود را اجرا نکند، تعهدی ندارد. اختیار فروش، قراردادی است که خریدار آن، این حق را دارد تا کالای مشخص با مشخصات تعیین‌شده و قیمت مشخص را در زمان مشخص در صورت تمایل به فروشنده اختیار بفروشد. در مقابل فروشنده اختیار فروش تا زمانی که خریدار حق خود را اجرا نکند هیچ تعهدی ندارد.

پیمان‌های آتی

پیمان آتی به قراردادی گفته می‌شود که طرفین معامله با هم توافق می‌کنند یک کالایی را با مشخصات تعیین‌شده و با قیمت مشخص در زمان تعیین‌شده معامله کنند. به صورت کلی پیمان‌های آتی خارج از بازار رسمی و بازار بورس انجام می‌شوند؛ اما قراردادهای آتی در داخل بازار بورس انجام می‌شوند. دقت داشته باشید که برای پیمان‌های آتی چهارچوب‌های قانونی مشخصی وجود ندارد اما قراردادهای آتی در بازار بورس کاملا قانونمند و دارای چهارچوب هستند.

قراردادهای معاوضه

نوع چهارم از اوراق مشتقه، قراردادهای معاوضه است که در اصطلاح به قرارداهایی گفته می‌شود که در روال آن طرفین معامله تصمیم می‌گیرند طی یک توافق و تعهد دو دارایی یا سود حاصل از این دو دارایی را با کیفیت تعیین‌شده و میزان مشخص‌شده برای مدت زمان معلوم بین خود معاوضه کنند. بعد از این که سررسید قرارداد نزدیک شد، طرفین معامله دارایی‌ها را به صاحبان خود برمی‌گردانند. این قرارداد هم عمدتا به صورت غیر رسمی و خارج از بازار بورس شکل می‌گیرد. به منظور جمع‌بندی در این بخش باید در نظر داشته باشید که از تمامی ابزارهای مشتقه که معرفی کردیم، تنها قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود.

سخن آخر

همان‌طور که در این مقاله اشاره کردیم سرمایه‌گذاران و فعالین بازارهای مالی و اقتصادی در تمام دنیا به دنبال ابزارهای متنوعی به منظور کنترل و کاهش میزان ریسک در فعالیت‌های مالی هستند. در این راستا ابزارهای متنوعی بنا به ماهیت دارایی موجود در بازارهای مالی قابل استفاده هستند که در این میان ما به ابزار معروفی به نام ابزار مالی مشتقه اشاره کردیم. اوراق مشتقه به صورت کلی به چهار نوع قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله، قراردادهای معاوضه و پیمان‌های آتی تقسیم بندی می‌شوند. از این تنوع فقط دو مورد قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله در بازارهای مالی ایران استفاده می‌شود. اولین نشانه حضور اوراق مشتقه در بازارهای مالی ایران، به پیدایش بازار کالا در سال 1387 برمی‌گردد. با استفاده از ابزار مشتقه میزان ریسک موجود در فرایند معاملات کالا قابل کنترل و مدیریت است.

فعالیت های پژوهشی

چکیده :
به طور کلی توسعه ی بازارهای سرمایه اسلامی بخش جدائی ناپذیر توسعه ی بازارهای سرمایه است. چنین بازارهایی برای بسیج و تخصیص بهینه ی منابع ضروری هستند. این ضرورت در اقتصاد اسلامی بسی بیشتر به نظر می رسد؛ چون ممنوعیت بهره موجب وابستگی بیشتر به " سهام " و تامین مالی مبتنی بر دارایی شده است.
بازارهای بدهی جزء لاینفک بخش مالی و به طور موثری مکمل بودجه هایی است توسط بخش بانکی فراهم شده است. در اقتصادهای نوظهور، این بازارها هنوز در مرحله اولیه توسعه شان قرار دارند. در قوانین اسلامی( شریعت) دریافت و پرداخت بهره ممنوع است. لذا در کشورهایی که جمعیت مسلمان بخش مهمی از جامعه را تشکیل می دهد، بازارهای بدهی سنتی نمی توانند شکوفا شوند. بنابراین تقاضا و نیاز زیادی جهت توسعه جایگزینهایی برای بازارهای بدهی سنتی مطابق با قوانین اسلامی وجود دارد.
در نتیجه اخیرا رشد سریعی در بازار چند میلیارد دلاری ابزارهای مالی ساختاریافته ی شرکتی و حاکمیتی که سازگار با شریعت باشند، به وجود آمده است که از آنها تحت عنوان « صکوک » یاد می شود. در بازارهای سرمایه اسلامی، معاوضات نرخ بهره و دیگر صورتهای متعارف ابزارهای مشتقه مانند مشتقات اعتباری و اوراق اختیار معامله جداشدنی، به دلیل ممنوعیت در قوانین اسلامی وجود ندارد. بنابراین، الزامات مدیریت ریسک و ملاحظاتی که در مورد رقابتی بودن وجود دارد، ساختارهای صکوک را مجبور به توسعه بیشتر و ارائه ی جانشین های سازگار با شریعت به جای مشتقات سنتی می کند. بدون ساختارهای صکوک با چنین عمقی، بازارهای مالی نمی توانند در بسیاری از اقتصادهای نوظهور به طور کامل توسعه یابند.
مقاله حاضر به بررسی و شناسائی انواع ابزارهای مالی اسلامی و نقش ابزارهای مالی در توسعه و تعمیق بازارهای مالی می پردازد.
برای دریافت PDF اینجا کلیک کنید.

آشنایی با ابزارهای مالی و منابع مطالعاتی آن در گفت و گو با دکترندابشیری

بررسی چیستی و کارکردهای ابزارهای نوین مالی و معرفی منابع مطالعاتی در گفت و گو با دکتر ندابشیری

بوسیله پیشگامان دنیای مالی به روز رسانی شده در بهمن ۱۳, ۱۳۹۹ 0

گروه پیشگامان دنیای مالی:

در دومین مطلب از سلسله مطالب معرفی کتاب ها و منابع مطالعاتی حوزه اقتصاد،مالی و سرمایه گذاری، سعید دادخواه فعال و پژوهشگر حوزه مالی و بازار سرمایه و عضو شبکه فعالان مالی گفت و گویی را با سرکار خانم دکتر ندا بشیری مدیر ابزارهای نوین مالی و رئیس اداره تحقیق و توسعه فرابورس ایران ترتیب داده است که ایشان ضمن معرفی کتاب های شاخصی در حوزه مالی و ابزار های نوین مالی به ارائه مباحثی در اهمیت بررسی و مطالعه انواع ابزارهای مالی این حوزه از دانش مالی پرداختند.این گفت و گو جهت استفاده همراهان گرامی منتشر می شود:

پیشگامان دنیای مالی:گروه پیشگامان دنیای مالی دو دسته مخاطب دارد که دسته اول عموم افراد علاقه مند به مباحث اقتصاد و مالی و دسته دوم افرادی که بصورت تخصصی و رشته های مرتبط در شبکه فعالین مالی ما در حال فعالیت هستند، بنابراین سؤالاتم را با دو رویکرد عمومی و تخصصی خواهم پرسید.در ابتدا برای ما بفرمایید که وقتی می گوییم ابزار های نوین مالی در واقع در مورد چه چیزی صحبت می کنیم و چه مزایایی برای اقتصاد ، توسعه کشور و تولید داخل دارد؟

دکتر بشیری: ببینید زمانیکه ما در بازارهای سرمایه کار می کنیم در این بازار های سرمایه به تبادل یکسری ابزارهای مالی می پردازیم.یعنی در واقع بازارهای سرمایه محلی برای داد و ستد ابزارهای مالی است.
Financial Instrument یا ابزارهای مالی چیست؟ ابزارهایی برای تامین مالی و تشکیل سرمایه هست.
خب این ابزارهای مالی مانند سهام هستند یعنی ابزارهای سرمایه ای هستند یا می توانند ابزارهایی باشند بابت تامین مالی شرکت از سمت بدهی .بنابراین وقتی که ما میگوییم ابزار مالی یعنی منظورمان اوراق سهام و اوراق بدهی است.این اوراق بدهی را در واقع Commercial Market ها یا در بازارهای مالی متعارف Bond یا اوراق قرضه میگوییم.ولی زمانی که بحث اسلامی Islamic Marketها مطرح می شودیا بازارهای مالی اسلامی ، ما نمی توانیم پولی را مثلا به یک شرکت قرض بدهیم و از آن شرکت سود ثابت بخواهیم چون این کار ربوی است.بخاطر همین، مدل های قرض دهی تبدیل می شود به مدل های مشارکتی.و البته حالتی که سود تقسیم می شود یک مکانیزم هایی (Protection )یا محافظتی وجود دارد برای سرمایه گذار برای اینکه حکم ضمانت را دارد و بصورت اسلامی اصل پول و کف سود را برای شما تضمین می کند و این مشکل اسلامی ندارد.

اوراق مالی اسلامی ما که از این به بعد به آن صکوک خواهیم گفت یک چنین اوراقی هست در پایه عقود اسلامی بنا شده و یک ضامنی هم آمده و اصل مبلغ و یک کف سود را تضمین کرده که از سرمایه گذار محافظت شود.

اما چیزی که تحت عنوان ابزار نوین مالی Financial Instrument Modern می گوییم.ابزارهایی که البته شاید خیلی هم نمیتوان آن را مدرن خواند چون چند سالی هست که تعدادی از آنها بوجود آمده ولی در حال افزایش است.مثلا فرض کنید ابزارهای نوین مالی انواع اوراق صکوکی بوده که یکی پس از دیگری آمده همانطور روزی اوراق مشارکت یک ابزار نوین بوده یا اوراق منفعت دو سه سال پیش ابزار نوین مالی بوده ولی اکنون مرتب در حال انتشار آن هستیم.اوراق مرابحه ، ابزار نوینی بوده و اوراقی بوده براساس انواع عقود مختلف و شما به عنوان شرکت می توانستید با آن تامین مالی کنید و یک سودی هم بین کسانی که مشارکت کردند تقسیم کنید.

اکنون ابزار های نوین مالی تا حدودی به سمت اختیارات معامله رفته و تا حدی سمت آتی ها یا فیوچرز رفته مثلا ما اکنون بحث آتی شاخص را داریم مانند آتی سکه و ابزارهایی مانند آن.

اکنون ما کاری در ابزارهای نوین مالی در فرابورس در حال انجام آن هستیم. اولین ابزار که البته این روزها منتشر شده اوراق اجاره سهام است که ما آمده انواع ابزارهای مالی ایم آن را منتشر کرده ایم اما در حال حاضر ضامن ندارد.آن چیزی که مورد اعتماد بازار به این اوراق هست Rate یا امتیازی است که موسسه رتبه بندی اعتباری آماده و به این اوراق داده است.ما تا الان نقش رتبه بندی های اعتباری را در بازارمان نداشتیم و بسیار کمرنگ بوده اکنون با انتشار این اوراق داریم سعی می کنیم این نهاد های نوین مالی بیایند و کم کم نقش شان را در بازار پیدا کنند

ابزار نوین مالی که می توانیم از آن نام ببریم Ripo هست Repurchase agreement یا اوراق باز خرید.اوراق باز خرید به صورت تجاری و متعارف در دنیا به این صورت است که دارنده اوراق علی الخصوص اوراق با ریت بالا مانند اوراق دولت هستید فرض کنید برای سه روز پول لازم دارید می توانید آن را در یک مکانیسمی وثیقه اش کنید و در بازار در یک حراجی به کمترین نرخ ممکن و به کمترین نرخی که آفر(پیشنهاد) می شود سه روز پول قرض بگیرید و بعد از اینکه پول را باز گرداندید اوراق آزاد میشوند و به کد معاملات شما برمیگردند این در واقع بازار ریپو هست.البته این قرض به شرط زیاده میشودکه مشکل اسلامی دارد.

البته ما در فرابورس آمدیم و گفتیم اوراق به طور کامل منتقل بشود ولی برای پس گرفتن اوراق آمدیم از کال آپشنCall option و پوت آپشن Put option ملزم شده در قرارداد استفاده کردیم که البته یکی از ابزارهای نوین مالی است که هنوز به طور کامل به دلایل مشکلات فنی بخش آی تی به اتمام نرسیده.

اما در پاسخ به بخش دوم سوال شمادر خصوص مزایا برای اقتصاد و انواع ابزارهای مالی توسعه کشور باید عرض کنم دقیقا مزایای آن مربوط به افزایش تسهیلات تامین مالی است بدین صورت که شرکت ها همواره برای اینکه در صنعت بتوانند جایگاه خودشان را داشته باشند و محکوم به شکست و فنا نشوند نیاز دارند که همواره در حال به روزرسانی ساختار مالی خودشان باشند.اما این توسعه نیازمند منابع مالی است گاهی این منابع از جیب سهامدار تامین میشود چیزی که ما آن را تحت عنوان افزایش سرمایه میشناسیم علی الخصوص زمانیکه که ما بخواهیم پول نقد به ساختار شرکت ها تزریق کنیم که منظور آورده نقدی و مطالبات حال شده است.اما گاهی هم هست که افزایش سرمایه می دهیم برای آنکه شکل ترازنامه شرکت را حفظ کنیم و ساختار یافته تر و بهتر باشد که در اینصورت از افزایش سرمایه ازمحل تجدید ارزیابی داریی ها استفاده می کنیم.به این صورت که دارایی های که در اثر تورم افزایش قیمت پیداکرده آن دارایی ها را مجددا ارزش گذاری کرده و ترازنامه شکل بهتر و نظام مند تری پیدا میکند و نهایتا برای دریافت اعتبارات بهتر است.که تحت عنوان اصلاح نظام ساختار مالی آن را می شناسیم.اما گاهی برای اینکه میخواهیم منابع وارد شرکت کنیم و عملیات تامین مالی داشته باشیم همیشه موثر نیست که از جیب سهامداران یا مالکان آن حساب کنیم. گاهی تامین مالی از بانک صورت میگیرد که به آن تامین مالی از بازار پول میگوییم.گاهی هم که میخواهیم از اوراق مالی اسلامی استفاده کنیم یا از اوراق بدهی در بازار متعارف استفاده کنیم که در اینجا اوراق با درآمد ثابت ما باز می شود که شرکت ها می آیند و قرض می گیرند و مراجعه میکنند به بازار سرمایه که پولی را دریافت و سودی را پرداخت میکنند و در سررسید یا maturity اصل پول را پرداخت میکنند.بنابراین بزرگترین مزیت این ابزارها برای توسعه کشور بحث تامین مالی است.

رشد اقتصادی بدون تامین مالی شرکت ها علی الخصوص شرکت های بورسی ما که بار GDP یا تولید ناخالص داخلی بر دوش آنها هست امکان پذیر نیست. گاهی هم اصلا بدون تامین مالی نمی توانیم ظرفیت های جاری را حفظ کنیم چه برسد به افزایش ظرفیت تولید.از سوی دیگر از ابزارهای نوین مالی مانند اختیارات یا آتی یا فیوچرز به صنایع کمک میکند که پوشش ریسک یا Hedge کنند.

فرض کنید شرکتی هستید که به نفت نیاز دارید می روید و برای سه ماه آینده نفت را با یک قیمت ثابتی می خرید که به آن فیوچرز میگوییمکه مطمئن باشید شما سه ماه آینده نفت را تحت هر شرایطی بشکه ای مثلا ۴۷ دلار گرفتید و رساندید به پالایشگاهتان بنابراین روی ۴۷ حساب میکنید و ۴۷ دلار به دستتان می رسد.و حالا ممکن هر تغییراتی برای سه ماه آینده نفت بوجود آید بنابراین شما یک پیش بینی از آینده خود ساخته اید که اساس آن ایجاد پوشش ریسک و محاسبه حاشیه سود آینده استپس در صنایع مختلف استفاده از این ابزارهای نوین مالی برای ادامه کار مهم است.

پیشگامان دنیای مالی: اگر بخواهید کتاب هایی برای آشنایی با این ابزار ها برای مخاطبین علاقمند و دارای تحصیلات مالی و اقتصادی بکنید ،که دارای متن روان و ساده نیز باشد چه منابعی را معرفی میکنید؟

دکتر بشیری: منابعی که بصورت ساده برای آشنایی با ابزارها است بنده یکبار آنها را در سایت بورس مدیا آموزش داده ام.برنامه ای هم در شبکه شتاب هست بنام بازارهای نوین که ما با یک سیری تمام آنها را معرفی کرده ایم.البته چون این مصاحبه همزمان با نمایشگاه کتاب است و اگر بخواهم کتاب هایی در حوزه ابزارهای نوین مالی معرفی کنم اولین کتاب ، کتاب اوراق بهادار بادرآمد ثابت از انتشارات بورس می باشد که تامین سرمایه امید و انجمن مهندسی مالی ایران نیز به انتشار این کتاب کمک کرده اند. کتاب اوراق بهادار با درآمد ثابت شامل پنج جلد می باشد. این کتاب نوشته فرانک جی فبوزی است که در بین دانشجویان مالی بسیار نام آشناست. البته کتابی است که با مفاهیم ساده شروع شده و رفته رفته مشکل میشود.

اما دومین کتابی که میخواهم معرفی کنم ، کتابی در حوزه اوراق مالی اسلامی برای کسانی است که به اقتصاد اسلامی و مالی اسلامی علاقه مند هستند. تمام ابزارهای مالی که منطبق با شریعت اسلام باشد در کتاب ابزارهای مالی اسلامی نوشته مرحوم موسویان (رحمه الله علیه) آمده است. ایشان عضو کمیته فقهی سازمان بورس بوده و بازار سرمایه ایران بسیار به کارهای ایشان مدیون است.در این کتاب آمده اند و ابزارهای مالی اسلامی و عقود اسلامی که براساس این ابزارها ایجاد شده را بیان کرده اند.بنده این کتاب را علی الخصوص به دانشجویان پیشنهاد میکنم که مطالعه کنند.

برای معرفی کتابی که روان و سریع و ساده تر و برای عموم باشد کتابچه ای هست با عنوان کتابچه صکوک ، که رایگان است و براحتی قابل دانلود از سایت شرکت مدیریت دارایی مرکزی که نهادهای واسط را به اوراق اختصاص می دهد می باشد https://sukuk.ir/fa

و البته بتازگی به مناسبت تاسیس سازمان از سایت اطلاع رسانی سازمان بورس هم میتوانید بخش های زیادی از کتاب هایی که بصورت رایگان در اختیار عموم قرار داده شده را استفاده کنید.

پیشگامان دنیای مالی: با هموار کردن مسیر و دسترسی صاحبان بنگاه ها به منابع مالی صاحبان سرمایه که نهایتاً باعث کاهش ریسک و هزینه های هر دو طرف می شود ، می توانیم چنین برداشت کنیم که گسترش دانش و تخصص این ابزارها منجر به بهبود راه های تامین مالی ( از بانک ها به بازار سرمایه)و افزایش تولید داخل و نهایتاً با بهبود وضعیت معیشت خانوارها روبرو خواهیم شد؟

دکتر بشیری: بله ، برداشت کاملا درستی است. اگر ما بتوانیم دانش ابزارهای مالی را گسترش بدهیم این به این معنا هست که افرادی در شرکت های ما و بنگاه های تجاری و اقتصادی ما کار خواهند که برای تامین مالی شرکت فقط به سمت بانک ها نمیروند بلکه به سمت بازار سرمایه نیز می آیند. منبع عظیمی از تأمین مالی و افرادی که آمده اند تا پول خود را به عنوان دارندگان منابع به بنگاه های موردنیاز و سرمایه گذاری کنند در جایی که بازده مناسب مالی دارد.

فرض کنید که ما در امور مالی شرکت ها افرادی را داشته باشیم که فقط بانک و بازار پول را نشناسند بلکه بازار سرمایه را هم بشناسند.به این شکل نقش بازار سرمایه در اقتصاد افزایش پیدا می کند و نقش آن پررنگ تر میشودو این همان چیزی است که ما در کشورهای با اقتصاد پیشرفته داریم .کشورهایی که اقتصاد بزرگی دارند به همان نسبت سایز بازار آنها گسترده تر میشود یعنی اقتصادشان رشد می کند.وقتی اقتصاد رشد می کند یعنی GDP رشد پیدا میکند هر چقدر در افزایش این تولید ناخالص داخلی بازار سرمایه نقش بیشتری داشته باشد یعنی ما داریم به سمت بازار محوری پیش میرویم.ببینید اکثر کشورهایی که اقتصاد متوسط و پایینی دارند میگوییند Bank orintet هستند یعنی تامین مالی شان مبتنی بر بانک است.ولی کشورهایی که اقتصاد آنها کم کم بزرگ میشود به سمت بازار محور شدن رفته اند یا Market orintet شدن میروند.خوب این بازار محور شدن لازمه اش این هست که افراد متخصص در سطح جامعه و در سطح شرکت ها گسترش پیدا کنند و ظرفیت های بازار سرمایه را بدانند و بتوانند که این ظرفیت ها را برای تأمین مالی بنگاه های تجاری و اقتصادی که مشغول به کارند و یا درآن تملک دارند بکارگیرند.

بنابراین یکی از راه های پررنگ شدن بازار در اقتصاد یا بقول شما همان بهبود راه های تامین مالی پرورش نیروی متخصص یا همان گسترش دانش و تخصص ابزارهای نوین مالی است.

پیشگامان دنیای مالی:بعنوان سوال پایانی در خصوص حمایت فرابورس از افرادی که علاقمند به پژوهش در این موضوعات هستند اگر نکاتی هست بفرمایید.

دکتر بشیری: ببینید فرابورس یک شرکت یادگیرنده و چابک است که پر از نیروهای جوان و متخصص که به نوآوری هم در بازار سرمایه کشور و در سطح بین المللی معروف هستبنابراین پژوهشگران در فرابورس دارای جایگاه ویژه ای هستند .
در خصوص حمایت از پژوهش من یک مطلبی را میخواهم خدمت شما عرض کنم ما بزودی در حال دریافت مجوز Sand Box هستیم.در واقع سند باکس بازار سرمایه در فرابورس خواهد بود .

خب سند باکس چی هست ؟ سند باکس به معنی جعبه شنی است و رگولاتوری سند باکس یک محیط آزمون یا یک محیط پایلوت است که برای اینکه ابزاری براساس یک پژوهش یا طرح ، ابزار جدیدی طراحی شده یا بازارِ جدیدی خواست طراحی بشود یا حتی یک نهاد مالی جدید را میخواستیم ایجاد کنیم باید بتوانیم آن را در یک محیطی آزمون کنیم و حین این آزمون متوجه بشویم که آن ابزار مورد قبول و کارکرد واقع می شود و میتواند ادامه دهد یا خیر.در حین این ادامه دادن ما می نشینیم و قانون متناسب با آن را می نویسیم و نگاه میکنیم به کار این ابزار یا نهاد یا بازار و ما به عنوان رگولاتور یا قانون گذار می آییم برای افرادی که ابزار پیشنهادی را میخواهند بنویسند و به سازمان بورس برای تصویب دهند قانون آن را از کارشان می نویسیم.

حین آزمون کردن ابزار نهاد و یا بازار در سند باکس اتفاقی که می افتد این است که قانون گذار از آن نهاد وابزار می آموزد و قانون می نویسد و نهاد و ابزار هم از قانون گذار می آموزد و خطاهای احتمالی خود را اصلاح می کند.بخاطر همین است که در دنیا چند سالی است شما می بینید نهاد ناظر آمده است و رگولاتوری گذاشته و در بعضی از آن آنها رگولاتوری بیمه جدا است و بانک مرکزی هم سند باکس جدا گانه دارد و بورس ها هم سند باکس جدا گانه دارند و بعضی اوقات هم نهاد های پولی و مالی یک سند باکس جداگانه دارند.به هر حال سند باکس بازار سرمایه در فرابورس قرار گرفته و محیط پایلوت آزمونی است برای ایده های نوآورانه ای که در خصوص ایجاد و طراحی ابزارهای جدید و بازار ها و نهادهای جدید .

مسئله دیگر اینکه فرابورس تلاش کرده طی این سال ها هاب فین تک ها باشد.منظور از فین تک هم شرکت های با فناوری و تکنولوژی مالی و ارائه دهنده خدمات مالی است و البته در فین تک ها هم ما کمک هایی میخواهیم انجام دهیم که آنها را ثبت می کنیم و سعی می کنیم در اکوسیستم جای خود را پیدا کنند و یا اکوسیستم را برای فعالیت حاضر کنیم.در صورت لزوم هم در شرایطی که با قوانین و مقررات سازمان بورس تطابق داشته باشد به آنها دیتای لایو یا هیستوری کال یا تاریخی را ارائه میدهیم تا بتوانند اپلیکیشن های خود را آزمون کنند از جهتی دیگر خیلی از ایده ها و پژوهش ها برای اینکه به نتیجه برسد نیاز به تامین مالی دارد و فرابورس میتواند از طریق کرات فاندینگ تامین مالی کند.

برای ایده ها و یا استارت آپ های کوچک که نتیجه پژوهش ها بوده اند آن ها را به ونچر کپیتال فاند یا صندوق های VC یا جسورانه معرفی کنیم که بیایند و درون اکوسیستم قرار بگیرند و به این نتیجه برسند که میتوانند که شراکت داشته باشند یا خیر.

استقبال بی سابقه از ابزارهای مالی اسلامی در بهار ۱۴۰۱

حجم و تعداد درخواست‌ تامین مالی از طریق انتشار صکوک و همچنین انتشار موفق این اوراق در بهار ۱۴۰۱ نسبت به دوره مشابه در سال‌های اخیر رشد بی سابقه‌ای داشته ‌است. این موضوع حکایت از متنوع‌تر شدن ضمانت این اوراق و افزایش آشنایی شرکت‌ها و فعالان بازار با اوراق مالی اسلامی و همچنین نیاز شرکت‌ها به متنوع‌سازی روش‌های تامین منابع مالی خود دارد.

به گزارش بیداربورس مدیر عامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه با اعلام مطلب فوق اظهار کرد: در سه ماهه نخست سال جاری حجم درخواست تامین‌مالی از طریق صکوک که توسط نهادهای واسط مالی (SPV) و تحت اداره و راهبری شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه منتشر شده‌اند، نسبت به دوره مشابه در سال گذشته ۱۴۹ درصد رشد چشمگیری داشته که در نوع خود بی‌سابقه بوده است.

محمدحسین صدرائی با اشاره به تعداد موافقت‌های اصولی در سه ماه نخست سال تصریح کرد: طی این مدت، تعداد ۱۷ موافقت اصولی انتشار انواع صکوک در مجموع بالغ بر ۱۷۶ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال توسط سازمان بورس و اوراق بهادار صادر شد که ۱۱ مورد آن مربوط به انتشار اولی‌ها نظیر فولاد غدیر نی‌ریز، پرشیا خودرو و پدیده شیمی جم و غیره است. این شرکت‌ها برای اولین بار نسبت به تامین مالی از طریق انتشار صکوک در بازار سرمایه اقدام کرده‌اند.

این مقام مسئول ادامه داد: سایر موارد، بانیانی هستند که برای چندمین بار از پتانسیل بازار بدهی در تامین مالی خود بهره می‌برند؛ شرکت‌هایی نظیر کرمان موتور، پدیده شیمی قرن و گروه صنعتی انتخاب الکترونیک آرمان از جمله این بانیان به‌شمار می‌روند.

او با مقایسه حجم صکوک منتشره در سه ماهه اول سال‌های ۱۳۹۹ الی ۱۴۰۱ توضیح داد: با توجه به تحولات اخیر در حوزه انتشار صکوک همچون متنوع‌تر شدن بحث ضمانت این اوراق و افزایش آشنایی شرکت‌ها و فعالان بازار با اوراق مالی اسلامی و همچنین نیاز شرکت‌ها به متنوع‌سازی روش‌های تامین منابع مالی خود، رشد بیش از پیش بهره‌گیری از انواع صکوک در بازار سرمایه در مدت یادشده مشاهده می‌شود. به طوری‌که حجم انتشار صکوک طی این دوره نسبت به بهار سال گذشته ۲۹ درصد رشد داشته‌ است.

به گفته مدیر عامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، در بهار سال جاری ۷ مورد انتشار صکوک در مجموع به مبلغ ۵۱ هزار میلیارد ریال در بازار سرمایه به شرح جدول زیر صورت پذیرفت که در این میان برخی از شرکت‌ها همانند بهمن موتور و سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کشوری تجربه موفق انتشار این اوراق را پیش از این نیز داشته‌اند.

صدرائی خاطرنشان کرد: این اوراق در قالب عقود مرابحه و اجاره، بر مبنای دارایی‌های متنوعی از جمله سهام، تجهیزات و ماشین آلات خط تولید و مواد اولیه منتشر شده‌اند که نشان‌دهنده انعطاف ابزار صکوک در تامین مالی متقاضیان است.

این مقام مسئول اذعان کرد: طی دوره سه ماهه مذکور در مجموع بالغ بر ۳۹ هزار میلیارد ریال اقساط انواع صکوک توسط شرکت‌های واسط مالی از بانیان اوراق دریافت و از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به حساب دارندگان اوراق واریز شده است.

لزوم توجه به همه ابزارهای مالی برای سرمایه‌گذاری در بورس

سیاوش وکیلی، مدیر روابط عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار در یادداشتی ضمن بیان بورس ایران در مقابل بورس‌های دنیا نوپا به حساب می‌آید اما در طول همین مدت اندک فعالیت، از نظر تنوع ابزارها و نهادهای مالی و نیز از لحاظ حجم و گردش معاملات،

سیاوش وکیلی، مدیر روابط عمومی سازمان بورس و اوراق بهادار در یادداشتی ضمن بیان بورس ایران در مقابل بورس‌های دنیا نوپا به حساب می‌آید اما در طول همین مدت اندک فعالیت، از نظر تنوع ابزارها و نهادهای مالی و نیز از لحاظ حجم و گردش معاملات، رشد و توسعه قابل ملاحظه‌ای داشته است، اظهار کرد: اگرچه ۵۴ سال از زمان تصویب قانون بورس اوراق بهادار در کشورمان می‌گذرد، اما باید به این نکته توجه داشت که بخش زیادی از توسعه بازار سرمایه با تصویب قانون بازار اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴ و ابلاغ سیاست‌های کلی اصل ۴۴ در این سال‌ها، همراه بوده است. بورس ایران در مقابل بورس‌های دنیا نوپا به حساب می‌آید اما در طول همین مدت اندک فعالیت، از نظر تنوع ابزارها و نهادهای مالی و نیز از لحاظ حجم و گردش معاملات، رشد و توسعه قابل ملاحظه‌ای داشته است، بنابراین توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران در سرمایه‌گذاری فقط به معاملات خرید و فروش سهام بسنده نکنند و از همه قابلیت‌های معاملاتی این بازارها بهره ببرند. در بخش زیادی از تاریخ ۵۰ ساله بازار سرمایه، تنها ابزار معاملاتی بازار، معاملات سهام و حقدم تقدم شرکت‌ها – آن هم در قالب محدود - بوده که سیاست سرمایه‌گذاران تنها می‌توانست buy-and-hold-and sell تعریف شود اما اکنون ابزارهای مالی رشد قابل توجهی پیدا کرده است. اکنون در مجموع دو بورس اوراق بهادار و دو بورس کالایی کشور حدود ۴۰ ابزار و قرارداد وجود دارد که به سرمایه‌گذاران توصیه می‌شود از همه قابلیت‌های این ابزارها استفاده کنند، چرا که سهامداران می‌توانند از بابت رشد و هم از افت قیمت‌ها به سود آوری انواع ابزارهای مالی برسند یا خود را در برابر نوسانات قیمت‌ها بیمه کنند.

ابزارهای معاملاتی دو بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران شامل سهام، حق تقدم سهام، آتی و آتی سبد سهام، اختیار معامله سهام و فروش تعهدی است که بسیاری از آنها همانند دنیا قابلیت معامله در بازارهای دوطرفه یا two-sided-market را به سرمایه‌گذاران می‌دهد. بازارهای اوراق بهادار برای سرمایه‌گذارانی که محافظه‌کارتر هستند و تمایل به نرخ‌های سود بدون ریسک یا کم ریسک را دارند انواع ابزارهای درآمد ثابت یا fixe income شامل اوراق مرابحه و مرابحه عام، اسناد و اوراق خزانه، اوراق مشارکت، خرید دین، رهنی، وکالت و وکالت عام، اجاره، ساخت، منفعت، استصناع و گواهی سپرده را در جعبه ابزار مالی خود دارد، این ابزارها از حیث تنوع نسبت به سایر بازارهای مالی کشورهای اسلامی کم نظیر هستند. در بورس‌های دنیا برای سرمایه‌گذارانی که فرصت زیادی برای آشنایی با بازار سرمایه را ندارند و به نوعی یا وقت، تجربه و دانش کافی را ندارند، شیوه سرمایه‌گذاری غیر مستقیم یا Indirect investment پیشنهاد می‌شود که در ایران نیز این موضوع در قابل قراردادهای شرکت‌های سبدگردانی یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک دنبال می‌شود، سرمایه‌گذاران می‌توانند در انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری نظیر صندوق در سهام، درآمد ثابت، مختلط، املاک و مستغلات، کالایی، پروژه، جسورانه، خصوصی و اختصاصی سرمایه‌گذاری غیرمستقیم داشته باشند.

در بورس‌های کالایی که مخاطبین تخصصی‌تر را دنبال می‌کند نیز قراردادهای نقد، نسیه، سلف و کشف پرمیوم و ابزارهای گواهی سپرده کالایی، سلف استاندارد، اوراق حق امتیاز و اوراق ظرفیت نیز موجب شده این بورس‌ها دیگر بازارهایی مبتنی بر تحویل یا market-based delivery نباشند و به عنوان بزرگ‌ترین مرجع برای قیمت‌گذاری و معامله بسیاری از فلزات اساسی و محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی تعریف شوند. مخاطبین بسیار تخصصی نیز می‌توانند از معاملات همزمان در بازارهای نقد، آتی، اختیار معامله روی کالاها استفاده کنند که در این خصوص سال‌هاست استراتژی‌های معاملاتی زیادی توسط تحلیلگران مالی در دنیا نوشته شده است. به نظر می‌رسد اکنون که ۵۰ سال از فعالیت بازار سرمایه کشورمان می‌گذرد، فرصت مناسبی باشد تا هم سازمان بورس و همه ارکان زیرمجموعه اعم از بورس‌ها، مدیریت فناوری بورس، شرکت‌های کارگزاری، شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات نرم افزاری همانند OMS و شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی به توسعه ابزارهای مالی به شکل جدی و متمایز نگاه کنند و همچنین سرمایه‌گذاران همه قابلیت‌های این ابزارها را بدانند و از آن استفاده کنند.